1 ફેબ્રુઆરીના રોજ એટલે કે આજે નાણાંમંત્રી નિર્મલા સીતારમણ પોતાનું પહેલું ઈન્ટરિમ બજેટ રજૂ કરવાનાં છે. તો, નરેન્દ્ર મોદી સરકારના 10 વર્ષના કાર્યકાળનું આ બીજું વચગાળાનું બજેટ છે.
નિર્મલા સીતારમણ (તસવીર સૌજન્ય મિડ-ડે)
- આજે નિર્મલા સીતારમણ રજૂ કરશે પહેલું ઈન્ટરિમ બજેટ
- 1 ફેબ્રુઆરીએ નિર્મલા સીતારમણ રજૂ કરશે પહેલું ઇન્ટરિમ બજેટ 2024
- ઇન્ટરિમ બજેટ અને યુનિયન બજેટમાં શો હોય છે ફરક, જાણો અહીં
1 ફેબ્રુઆરીના રોજ એટલે કે આજે નાણાંમંત્રી નિર્મલા સીતારમણ પોતાનું પહેલું ઈન્ટરિમ બજેટ રજૂ કરવાનાં છે. તો, નરેન્દ્ર મોદી સરકારના 10 વર્ષના કાર્યકાળનું આ બીજું વચગાળાનું બજેટ છે. હકીકતે, સામાન્ય બજેટ માટે પૂરતો સમય ન હોવો અને ચૂંટણી જલ્દી હોવાને કારણે સરકાર ઈન્ટરિમ બજેટ રજૂ કરે છે. (Budget 2024)
ક્યાં સુધી ખર્ચ કરવાની પરવાનગી
આ બજેટ દ્વારા સરકારને ત્યાં સુધી કરવાની પરવાનગી મળે છે જ્યાં સુધી નવી સરકાર પૂર્ણ બજેટ પ્રસ્તાવિત કરીને પાસ ન કરી દે. આની સાથે જ વચગાળાના બજેટ દ્વારા નવી સરકારને સંપૂર્ણ બજેટ પર નિર્ણય લેવાની પણ પરવાનગી મળે છે. ચૂંટણી પરિણામ પછી કયા કારણે સરકાર સમય પર પૂર્ણ બજેટ રજૂ ન કરી શકે, તો તેને ખર્ચ માટે સદનની પરવાનગી લેવાની હોય છે.
ADVERTISEMENT
નવી જાહેરાત માટે પરવાનગી
સરકાર વચગાળાના બજેટમાં નવી જાહેરાતો કરવા માટે સ્વતંત્ર છે. ઉદાહરણ તરીકે, કેન્દ્રની નરેન્દ્ર મોદી સરકારે તેના પ્રથમ વચગાળાના બજેટ એટલે કે 2019માં પીએમ-કિસાન સન્માન નિધિ યોજનાની જાહેરાત કરી હતી. આ સિવાય ટેક્સ મુક્તિ અને સ્ટાન્ડર્ડ ડિડક્શન પર પણ મહત્વના નિર્ણયો લેવામાં આવ્યા હતા. કહેવાનો મતલબ એ છે કે મોદી સરકારનું પ્રથમ વચગાળાનું બજેટ લોકશાહીનું હતું અને તેના દ્વારા નવા લાભાર્થી વર્ગને આકર્ષવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો. તેવી જ રીતે હવે મોદી સરકારના બીજા કાર્યકાળમાં પણ લોકપ્રિય બજેટની અપેક્ષા રાખી શકાય છે. જો કે, નવી સરકાર સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કરતી વખતે વચગાળાના બજેટના નિર્ણયોને બદલવા માટે સ્વતંત્ર છે.
અરુણ જેટલી વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરી શક્યા ન હતા
2014માં મોદી સરકાર સત્તામાં આવ્યા બાદ અરુણ જેટલીએ નાણામંત્રી તરીકે 2014-15થી 2018-19 સુધી સતત બજેટ રજૂ કર્યા હતા. જેટલીની નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે મંત્રાલયનો વધારાનો હવાલો સંભાળતા પીયૂષ ગોયલે 1 ફેબ્રુઆરી, 2019ના રોજ વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તમને જણાવી દઈએ કે 2019ની સામાન્ય ચૂંટણી બાદ મોદી સરકારે સીતારમણને નાણા વિભાગની જવાબદારી સોંપી હતી. બજેટ રજૂ કરનાર ઈન્દિરા ગાંધી પછી તેઓ બીજા મહિલા બન્યા. ઈન્દિરા ગાંધીએ નાણાકીય વર્ષ 1970-71નું બજેટ રજૂ કર્યું હતું.
નોંધનીય છે કે ભારતનું સૌથી પહેલું બજેટ ૭ એપ્રિલનાં રોજ ૧૮૬૦માં ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીનાં જેમ્સ વિલ્સને, બ્રિટીશ ક્રાઉન સમક્ષ રજુ કર્યું હતું. સ્વતંત્ર ભારતનું સૌથી પહેલું બજેટ નાણાં મંત્રી આર. કે, શનુખમ ચેટ્ટીએ ૧૯૪૭માં રજુ કર્યુ હતું. ૧૯૫૫-૬૬ દરમિયાન પહેલીવાર બજેટ સંબંધી તમામ દસ્તાવેજ હિન્દીમાં છાપવામાં આવ્યા હતાં. પાર્લામેન્ટમાં બજેટ રજુ કર્યું હોય એવાં ત્રણ વડાપ્રધાનોમાં જવાહરલાલ નેહરુ, ઇંદિરા ગાંધી અને રાજીવ ગાંધીનો સમાવેશ થાય છે. નહેરુ ૧૯૫૮-૫૯ દરમિયાન નાણાંમંત્રી હતા, ઇંદિરા ગાંધી (Indira Gandhi) ૧૯૭૦-૭૧માં નાણાં મંત્રી હતાં અને અત્યાર સુધી એક માત્ર મહિલા નાણાં મંત્રી હોવાનું બિરુદ ઇંદિરા ગાંધીને જ મળે છે. રાજીવ ગાંધીએ જ્યારે ૧૯૮૭-૮૮માં વી.પી. સિંઘની સરકાર પડી ભાંગ્યા બાદ જે બજેટ રજુ કર્યું હતું એ પછી ભારતીય ડાયસ્ફોરા પર કોર્પોરેટ ટેક્સ શરૂ થયો હતો. પ્રણબ મુખર્જીએ ૧૯૮૨ની સાલમાં નાણાં મંત્રી તરીકે ૯૫ મિનીટ સુધી બજેટ રજુ કર્યું હતું. એ રજુઆત પછી ઇંદિરા ગાંધીએ ટિપ્પણી કરી હતી કે, ‘ભારતનાં સૌથી નીચા નાણાં મંત્રીએ સૌથી લાંબી બજેટ સ્પીચ આપી છે.’ (Union Budget 2024)
