14 January, 2025 01:50 PM IST | Mumbai | Tejas Raval
મહા કુંભ (ફાઈલ તસવીર)
મહાકુંભ, જેનુ ઉચ્ચારણ ‘કુંભ’ એટલે કે કુંભનુ અર્થ ‘કલશ’ થાય છે. આ અનોખા ઉત્સવનો ઈતિહાસ હજારો વર્ષ જૂનો છે અને તે હિંદુ ધર્મમાં અનંત મહત્વ ધરાવે છે. ચાલો, મહાકુંભના ઈતિહાસ વિશે જાણીએ.
પ્રાચીન કથા
મહાકુંભનો ઉદય પ્રાચીન હિંદુ ધર્મગ્રંથો અને કથાઓમાં મળતો નથી. સમુદ્ર મંથન કથામાં જણાવ્યા મુજબ, દેવે અને દાનવે સાથે મળીને અમૃત (અમરત્વ નો ઔષધ) મેળવવા માટે દરિયાના મઠનું મંથન કર્યું હતું. મંથન વખતે અમૃતનો કુંભ (કલશ) પ્રગટ થયો અને તેને લઈને દેવો અને દાનવો વચ્ચે યુદ્ધ થયું. આ યુદ્ધ દરમિયાન અમૃતના કુંભમાંથી ચાર (બિંદુ) પૃથ્વી પર પડ્યા, જે નદીઓમાં પલેટાથે ગયા. આ ચાર નદીઓમાં સ્નાન કરવાથી આસ્થા અને પવિત્રતા પ્રાપ્ત થાય છે.
કુંભ મેળાનો ઉદ્ભવ
કુંભ મેળાનો ઉત્સવ હિંદુ ધર્મમાં મહાન આસ્થા ધરાવે છે અને તેનું આયોજન ચાર નદીઓના તટે થાય છે: ગંગા (પ્રયાગરાજ/અલાહાબાદ), ગોદાવરી (નાશિક), શિપ્રા (ઉજ્જૈન) અને ગંગા (હરિદ્વાર). આ મેળાનો જમાવો દર 12 વર્ષમાં આવે છે અને તે ખાસ ધર્માશ્રયી સમયગાળામાં થાય છે જ્યારે આ કથા અનુસાર પવિત્રતાનો સમય હોય છે.
આયોજનો અને શાસ્ત્રીય માળખું
કુંભના આયોજનોને જુદા જુદા દિવસોમાં વિતરિત કરવામાં આવે છે અને આર્થિક રીતે આ શાસ્ત્રીય ગ્રહ નક્ષત્રોને ધ્યાને લેતાં આયોજિત થાય છે. આ દિવસો ધાર્મિક ધાર્મિક વિચારના દ્રષ્ટિકોણે ઉત્સવ માનવામાં આવે છે.
મોડર્ન કુંભ મેળા હવે આકૃતિ અને ક્ષેત્રમાં પણ વધ્યા છે. લાખો યાત્રીઓ, સંતો, સાધુઓ, અને પવિત્ર ભાવનાથી યાત્રા કરે છે. તેમાંથી ઘણા લોકો વિદેશોમાંથી પણ આવે છે અને આ ઉત્સવના ભાગ બનવા માટે આવે છે.
મહાકુંભ માત્ર ધાર્મિક ઉત્સવ જ નથી, પરંતુ તે સંસ્કૃતિ, પરંપરા, એકતા અને શાંતિનું પ્રતીક છે. આ પવિત્ર મેળો દરેક હિંદુ માટે મહાન આનંદ અને આરાધનાનો શ્રેય છે.
મહાકુંભ દરમિયાન ખાસ દિવસોએ સ્નાન કરવું અત્યંત મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. આ દિવસો શાસ્ત્રો અને પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર ખાસ અને પવિત્ર ગણાય છે. અહીં તે દિવસોના મહત્વ વિશે થોડું જાણીએ:
1. મકર સંક્રાંતિ:
મકર સંક્રાંતિ તે દિવસ છે જ્યારે સૂર્ય મકર રાશિમાં પ્રવેશ કરે છે. આ દિવસે સ્નાન કરવાથી પાપોનો નાશ થાય છે અને પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. મકર સંક્રાંતિ પવિત્ર અને શુભ માનવામાં આવે છે.
2. પૌષ પૂર્ણિમા:
પૌષ માસની પૂર્ણિમા તે દિવસ છે જ્યારે ચંદ્ર પૂર્ણ રીતે વિકાસમાં હોય છે. આ દિવસે સ્નાન કરવાથી માનવામાં આવે છે કે અવુદ્ધ અને અધ્યાત્મિક લાભ થાય છે.
3. મૌની અમાવસ્યા:
મૌની અમાવસ્યાએ મૌન વ્રત રાખી સ્નાન કરવું મહત્વપૂર્ણ છે. આ દિવસે સ્નાન કરવાથી મનના દૂષ્ટ અને બુદ્ધિની કટોકટીનો નાશ થાય છે અને શાંતિ મળે છે.
4. વસંત પંચમી:
વસંત પંચમી પૃથ્વી પર વસંત ઋતુના આગમનને દર્શાવતી પંચમી તિથિ છે. આ દિવસે સ્નાન કરવાથી આધ્યાત્મિક તેજસ્વિતા અને પવિત્રતા પ્રાપ્ત થાય છે.
5. માઘ પૂર્ણિમા:
માઘ માસની પૂર્ણિમા પવિત્ર દિવસ છે. આ દિવસે સ્નાન કરવાથી દુ:ખોનો નાશ થાય છે અને જીવનમાં આનંદ અને સુખનો વાસ થાય છે.
6. મહા શિવરાત્રિ:
મહા શિવરાત્રિ મહાદેવ શિવજીના ઉપાસનાનો પવિત્ર દિવસ છે. આ દિવસે સ્નાન કરવાથી શક્તિનિધાન અને આસ્થા વધે છે.
આ દિવસોમાં મહાકુંભના નદીઓમાં સ્નાન કરવાથી પવિત્રતા અને આધ્યાત્મિક લાભ પ્રાપ્ત થાય છે. આ દિવસો હિંદુ ધર્મ અને માન્યતાઓમાં ખાસ સ્થાન ધરાવે છે અને સ્નાન કરવાથી ધ્યાન અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ થાય છે.