16 January, 2025 04:51 PM IST | New Delhi | Gujarati Mid-day Online Correspondent
પ્રતીકાત્મક તસવીર
ઇસરોએ અંતરિક્ષમાં ડૉકિંગની પ્રક્રિયા પૂરી કરી લીધી. ભારત આવું કરનારો વિશ્વનો ચોથો દેશ બની ગયો છે. પીએમ મોદીએ પણ ઇસરોને વધામણી આપી છે. જાણો આનાથી શું થશે?
ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંગઠન (ઇસરો) એ ગુરુવારે `સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ` (SPADEX) હેઠળ ઉપગ્રહોને સફળતાપૂર્વક ડોક કર્યા. "ભારતે અવકાશ ઇતિહાસમાં પોતાનું નામ નોંધાવ્યું છે," ઈસરોએ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ `X` પર એક પોસ્ટમાં કહ્યું. શુભ સવાર ભારત, ઇસરોના સ્પેડએક્સ મિશનને `ડોકિંગ`માં ઐતિહાસિક સફળતા મળી છે. આ ક્ષણનો સાક્ષી બનવાનો મને ગર્વ છે.
પીએમ મોદીએ પણ આ સિદ્ધિ બદલ ઈસરોને પાઠવ્યા અભિનંદન
આ મિશન શા માટે જરૂરી હતું?
ISRO અનુસાર, SpadeX મિશન એ બે નાના અવકાશયાનનો ઉપયોગ કરીને અવકાશમાં `ડોકિંગ` કરવા માટેનું એક ઓછા ખર્ચે ટેકનોલોજી મિશન છે, જે PSLV દ્વારા લૉન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે સામાન્ય મિશન ઉદ્દેશ્યો પ્રાપ્ત કરવા માટે બહુવિધ રોકેટ લૉન્ચની જરૂર હોય ત્યારે અવકાશમાં `ડોકિંગ` ટેકનોલોજી જરૂરી છે. આ ટેકનોલોજી ભારતની અવકાશ મહત્વાકાંક્ષાઓ જેમ કે ચંદ્ર પર ભારતીય મિશન, ચંદ્ર પરથી નમૂનાઓ પાછા લાવવા, ભારતીય અવકાશ સ્ટેશન (BAS) ના નિર્માણ અને સંચાલન વગેરે માટે જરૂરી છે. આ મિશન દ્વારા, ભારત સ્પેસ ડોકિંગ ટેકનોલોજી ધરાવતો વિશ્વનો ચોથો દેશ બનવા માટે તૈયાર છે.
દુનિયાના આ દેશોએ આ કર્યું છે
અમેરિકા
રશિયા
ચીન
ડૉકિંગ પ્રયોગ ક્યારે કરવામાં આવ્યો હતો?
અગાઉ ૧૨ જાન્યુઆરીના રોજ, ઈસરોએ બે અવકાશયાનને ત્રણ મીટરના અંતરે લાવીને અને પછી તેમને સુરક્ષિત અંતરે પાછા મોકલીને ઉપગ્રહોના ડૉકિંગનું પરીક્ષણ કર્યું હતું. ઇસરો એ ૩૦ ડિસેમ્બર, ૨૦૨૪ ના રોજ `સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ` (સ્પેડેક્સ) મિશન સફળતાપૂર્વક લૉન્ચ કર્યું. પીએસએલવી સી૬૦ રોકેટ બે નાના ઉપગ્રહો, SDX01 (ચેઝર) અને SDX02 (લક્ષ્ય) ને ૨૪ પેલોડ સાથે વહન કરતું હતું, જેને સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી ઉડાન ભર્યું. શ્રીહરિકોટા. ધવને અવકાશ કેન્દ્રના પહેલા `લૉન્ચપેડ` પરથી ઉડાન ભરી અને લિફ્ટ-ઓફ કર્યાના લગભગ 15 મિનિટ પછી, લગભગ 220 કિલોગ્રામ વજનના બે નાના અવકાશયાનને 475 કિમીના લક્ષિત ગોળાકાર ભ્રમણકક્ષામાં લૉન્ચ કરવામાં આવ્યા.
SpaDeX મિશનનું મહત્વ
ઇસરો દ્વારા ૩૦ ડિસેમ્બર, ૨૦૨૪ ના રોજ સ્પેડેક્સ મિશન લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. તેણે બે નાના ઉપગ્રહો - SDX01 (ચેઝર) અને SDX02 (લક્ષ્ય) - ને પૃથ્વીની નીચી ભ્રમણકક્ષામાં મૂક્યા. આ મિશનનો ઉદ્દેશ્ય ભારતીય અવકાશ કાર્યક્રમ માટે ડૉકિંગ ટેકનોલોજીનું પ્રદર્શન કરવાનો છે.
ચંદ્રયાન-4 જેવા મિશનમાં ડોકિંગ ટેકનોલોજીની જરૂર પડશે, જે ચંદ્ર પરથી નમૂનાઓ એકત્રિત કરશે અને તેમને પૃથ્વી પર પાછા લાવશે. આ ઉપરાંત, આ ટેકનોલોજી ભારતના અવકાશ મથક "ઇન્ડિયન સ્પેસ સ્ટેશન" ની સ્થાપના માટે પણ મહત્વપૂર્ણ રહેશે, જે 2028 સુધીમાં લોન્ચ કરવાની યોજના છે.
ડૉકિંગ પ્રક્રિયાના પડકારો
મિશન હેઠળ, પહેલા બંને ઉપગ્રહોને 20 કિલોમીટરના અંતરે મૂકવામાં આવ્યા હતા. ત્યારબાદ ચેઝર ઉપગ્રહ લક્ષ્ય ઉપગ્રહની નજીક પહોંચ્યો અને 5 કિમી, 1.5 કિમી, 500 મીટર, 225 મીટર, 15 મીટર અને અંતે 3 મીટરનું અંતર કાપ્યું. આ પછી બંને ઉપગ્રહો એકબીજા સાથે જોડાયેલા હતા. ડૉકિંગ પછી, ઉપગ્રહો વચ્ચે પાવર ટ્રાન્સફરનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું અને પછી બંનેને તેમના સંબંધિત પેલોડ કામગીરી શરૂ કરવા માટે અલગ કરવામાં આવ્યા.
ભવિષ્યની યોજનાઓ
ચંદ્રયાન-4 મિશનમાં ડૉકિંગ અને અનડૉકિંગ પ્રક્રિયાઓ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવશે. આ મિશનમાં, બે મોડ્યુલ અલગ લોન્ચ વ્હીકલથી લોન્ચ કરવામાં આવશે, જે જીઓસિંક્રોનસ ટ્રાન્સફર ઓર્બિટ (GTO)માં ડોક થશે. ચંદ્ર પર નમૂનાઓ એકત્રિત કરવા અને તેમને પૃથ્વી પર પાછા લાવવા માટે ડોકિંગ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. આ ઉપરાંત, માનવ મિશન અને અવકાશ મથકો માટે પણ આ ટેક્નોલૉજીને આગળ વધારવાની યોજના છે. સ્પાડેક્સ મિશનના સફળ ડૉકિંગ પરીક્ષણથી ભારતને અવકાશ વિજ્ઞાનમાં વધુ એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્ન પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ મળી છે. આ મિશન ભવિષ્યમાં ISROના મહત્વાકાંક્ષી અવકાશ મિશન માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થશે.