અનંત અંબાણીએ લૉન્ચ કર્યું ‘વનતારા’, કહ્યું ‘મારા માટે જીવ સેવા એટલે માનવતા પ્રત્યેની સેવા’

Reliance Foundation Announces Vantara : વનતારાનો હેતુ ભારતના તમામ ૧૫૦થી વધુ પ્રાણીસંગ્રહાલયોને તાલીમ, ક્ષમતા નિર્માણ અને પ્રાણીઓની સંભાળના માળખાના સંદર્ભમાં સુધારવામાં ઝૂ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા અને અન્ય સંબંધિત સરકારી સંસ્થાઓ સાથે ભાગીદારી કરવાનો છે

અનંત અંબાણીની ફાઇલ તસવીર

રિલાયન્સ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ (Reliance Industries)ના ચેરમેન મુકેશ અંબાણી (Mukesh Ambani)ના નાના દીકરા અનંત અંબાણી તાજેતરમાં ફિયાન્સે રાધિકા મર્ચન્ટ (Radhika Merchant) સાથેના પ્રિ-વેડિંગ ફંક્શન (Anant Ambani – Radhika Merchant Wedding)ને કારણે સતત ચર્ચામાં છે. આ દરમિયાન જ રિલાયન્સ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ (Reliance Industries) અને રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશન (Reliance Foundation)એ પ્રાણીઓની સુરક્ષા અને દેખભાળ માટે વનતારા (સ્ટાર ઓફ ધ ફોરેસ્ટ) (Vantara) પ્રોગ્રામની જાહેરાત કરી છે.

રિલાયન્સ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ (Reliance Industries) અને રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશન (Reliance Foundation)એ આજે એટલે કે સોમવારે તેમના વનતારા (સ્ટાર ઓફ ધ ફોરેસ્ટ) (Vantara) પ્રોગ્રામની જાહેરાત કરી છે. જે ભારત અને વિદેશમાં ઘાયલ, દુર્વ્યવહાર અને ભયગ્રસ્ત પ્રાણીઓના બચાવ, સારવાર, સંભાળ અને પુનર્વસન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે એક પહેલ છે. ગુજરાત (Gujarat)માં રિલાયન્સના જામનગર રિફાઈનરી કોમ્પ્લેક્સ (Jamnagar Refinery Complex)ના ગ્રીન બેલ્ટની અંદર ૩,૦૦૦ એકરમાં ફેલાયેલા, વનતારાનો ઉદ્દેશ્ય વૈશ્વિક સ્તરે સંરક્ષણ પ્રયાસોમાં અગ્રણી યોગદાન આપવાનો છે. પ્રાણીસંભાળ અને કલ્યાણના અગ્રણી નિષ્ણાતો સાથે કામ કરીને, વનતારાએ ૩,૦૦૦ એકરની વિશાળ જગ્યાને જંગલ જેવા વાતાવરણમાં રૂપાંતરિત કરી છે જે બચાવ કરવામાં આવેલી પ્રજાતિઓના વિકાસ માટે કુદરતી, સમૃદ્ધ અને લીલાછમ રહેઠાણ જેવું છે.

આરઆઈએલ અને રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશનના બોર્ડના ડિરેક્ટર અનંત અંબાણીના જુસ્સાદાર નેતૃત્વ હેઠળ વનતારાની પહેલ કરવામાં આવી છે અને તેની ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે. અંબાણી જામનગરમાં રિલાયન્સના મહત્વાકાંક્ષી રિન્યુએબલ એનર્જી બિઝનેસનું પણ નેતૃત્વ કરી રહ્યા છે અને તે ક્ષમતામાં વર્ષ ૨૦૨૩૫ સુધીમાં રિલાયન્સની ‘નેટ કાર્બન ઝીરો’ કંપની બનવાની સફરનું નેતૃત્વ કરવા માટે જવાબદાર છે.

વનતારા અત્યાધુનિક આરોગ્યસંભાળ, હૉસ્પિટલો, સંશોધન અને શૈક્ષણિક કેન્દ્રો સહિત સર્વશ્રેષ્ઠ પશુ સંરક્ષણ અને સંભાળ પ્રથાઓ બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેના કાર્યક્રમોમાં, વનતારા અદ્યતન સંશોધન અને પ્રતિષ્ઠિત આંતરરાષ્ટ્રીય યુનિવર્સિટીઓ અને સંસ્થાઓ જેમ કે ઇન્ટરનેશનલ યુનિયન ફોર કન્ઝર્વેશન ઓફ નેચર (International Union for Conservation of Nature - IUCN) અને વર્લ્ડ વાઇલ્ડલાઇફ ફંડ ફોર નેચર (Wildlife Fund for Nature - WWF) સાથે અદ્યતન સંશોધન અને સહયોગને એકીકૃત કરવા પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, પ્રોગ્રામે ૨૦૦થી વધુ હાથીઓ અને હજારો અન્ય પ્રાણીઓ, સરિસૃપો અને પક્ષીઓને અસુરક્ષિત પરિસ્થિતિઓમાંથી બચાવ્યા છે. તેણે ગેંડા, ચિત્તા અને મગરના પુનર્વસન સહિતની મુખ્ય પ્રજાતિઓમાં પહેલ કરી છે.

નોંધનીય છે કે, વનતારાએ મેક્સિકો (Mexico), વેનેઝુએલા (Venezuela) વગેરે દેશોમાં વિદેશી બચાવ મિશનમાં પણ ભાગ લીધો છે. આવા તમામ બચાવ અને પુનર્વસન મિશન ભારતમાં અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે કડક કાયદાકીય અને નિયમનકારી માળખા હેઠળ હાથ ધરવામાં આવે છે.

આ પ્રસંગે અનંત અંબાણીએ જણાવ્યું હતું કે, ‘મારા માટે ખૂબ જ નાની ઉંમરે પેશન તરીકે જે શરૂ થયું હતું તે હવે વનતારા અને અમારી તેજસ્વી અને પ્રતિબદ્ધ ટીમ સાથે એક મિશન બની ગયું છે. અમે ભારતની વતની ગંભીર રીતે પ્રજાતિઓના રક્ષણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે. અમે મહત્વપૂર્ણ રહેઠાણોને પુનઃસ્થાપિત કરવા અને પ્રજાતિઓ માટેના તાત્કાલિક જોખમોને સંબોધવા અને વંતરાને અગ્રણી સંરક્ષણ કાર્યક્રમ તરીકે સ્થાપિત કરવા પણ માંગીએ છીએ. અમને આનંદ છે કે અમારા પ્રયાસોને ભારતમાં અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે માન્યતા મળી છે. ભારતના અને વિશ્વના કેટલાક ટોચના પ્રાણીશાસ્ત્રી અને તબીબી નિષ્ણાતો અમારા મિશનમાં જોડાયા છે અને અમને સરકારી સંસ્થાઓ, સંશોધન અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓના સક્રિય સહયોગ અને માર્ગદર્શન પ્રાપ્ત થવાનો આશીર્વાદ મળ્યો છે. વનતારાનો હેતુ ભારતના તમામ ૧૫૦થી વધુ પ્રાણીસંગ્રહાલયોને તાલીમ, ક્ષમતા નિર્માણ અને પ્રાણીઓની સંભાળના માળખાના સંદર્ભમાં સુધારવામાં ઝૂ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા અને અન્ય સંબંધિત સરકારી સંસ્થાઓ સાથે ભાગીદારી કરવાનો છે. અમે આશા રાખીએ છીએ કે વંતરા વૈશ્વિક સ્તરે આશાનું કિરણ બની જાય અને આગળની વિચારસરણી ધરાવતી સંસ્થા વૈશ્વિક જૈવવિવિધતા સંરક્ષણ પહેલને કેવી રીતે મદદ કરી શકે તે દર્શાવી શકે.’

વનતારાની સ્થાપના માટે તેમને પ્રેરિત કરનાર ફિલસૂફી સમજાવતા અનંત અંબાણીએ કહ્યું, ‘વનતારા એ આધુનિક વૈજ્ઞાનિક અને તકનીકી વ્યાવસાયિકતાની શ્રેષ્ઠતા સાથે કરુણાના વર્ષો જૂના નૈતિક મૂલ્યનું સંયોજન છે. હું જીવ સેવા (પ્રાણીઓની સંભાળ)ને સર્વશક્તિમાન અને માનવતા પ્રત્યેની સેવા તરીકે જોઉં છું.’

હાથી કેન્દ્ર

વનતારામાં હાથીઓ માટેનું કેન્દ્ર છે અને સિંહ અને વાઘ, મગર, ચિત્તો વગેરે સહિત અન્ય મોટી અને નાની પ્રજાતિઓ માટે સુવિધાઓ છે. વનતારા ખાતે હાથીઓ માટેનું કેન્દ્ર ૩,૦૦૦ એકર પરિસરમાં અત્યાધુનિક આશ્રયસ્થાનો, વૈજ્ઞાનિક રીતે રચાયેલ દિવસ-રાત બિડાણ, હાઇડ્રોથેરાપી પૂલ, જળાશયો અને સંધિવાની સારવાર માટે એક વિશાળ હાથી જેકુઝી સાથે ફેલાયેલું છે. તે ૨૦૦થી વધુ હાથીઓનું ઘર છે જેમની સંભાળ ૫૦૦થી વધુ લોકોના વિશિષ્ટ અને પ્રશિક્ષિત સ્ટાફ દ્વારા ચોવીસ કલાક કરવામાં આવે છે, જેમાં પશુચિકિત્સકો, જીવવિજ્ઞાનીઓ, રોગવિજ્ઞાનીઓ, પોષણશાસ્ત્રીઓ અને પ્રકૃતિશાસ્ત્રીઓનો સમાવેશ થાય છે.

કેન્દ્ર પાસે ૨૫,૦૦૦ ચોરસ ફૂટની હાથી હોસ્પિટલ છે, જે વિશ્વની સૌથી મોટી છે, પોર્ટેબલ એક્સ-રે મશીનો, વિવિધ સારવાર માટે લેસર મશીનો, સંપૂર્ણ સજ્જ ફાર્મસી, તમામ ડાયગ્નોસ્ટિક પરીક્ષણો માટે પેથોલોજી, આયાતી હાથી નિયંત્રણ ઉપકરણ સાથે સંપૂર્ણ રીતે સજ્જ છે. નિદાન માટે, હાઇડ્રોલિક પુલી અને ક્રેન્સ, હાઇડ્રોલિક સર્જીકલ ટેબલ અને હાથીઓ માટે હાઇપરબેરિક ઓક્સિજન ચેમ્બર. હોસ્પિટલ મોતિયા અને એન્ડોસ્કોપિક માર્ગદર્શિત શસ્ત્રક્રિયાઓ કરે છે (તેના પ્રકારનાં પ્રથમ પ્રકારનાં ખાસ ડિઝાઇન કરેલ એન્ડોસ્કોપી સાધનો સાથે) અને જરૂરી કોઈપણ સર્જરી કરવા સક્ષમ છે. કેન્દ્ર પાસે ૧૪,૦૦૦ સ્કવેરફૂટથી વધુનું વિશિષ્ટ રસોડું છે જે દરેક હાથી માટે તેમના મૌખિક સ્વાસ્થ્ય સહિત તેમની અત્યંત જરૂરી શારીરિક જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને ક્યુરેટેડ આહાર તૈયાર કરવા માટે સમર્પિત છે.

કેન્દ્ર હાથીઓની સંભાળ માટે આયુર્વેદ તકનીકો પણ લાગુ કરે છે, ગરમ તેલની મસાજથી લઈને મુલતાની માટી સુધી, આયુર્વેદ પ્રેક્ટિશનરો હાથીઓ માટે ચોવીસ કલાક કામ કરે છે.

બચાવ અને પુનર્વસન કેન્દ્ર

સર્કસ અથવા ગીચ પ્રાણી સંગ્રહાલયમાં તૈનાત કરાયેલા અન્ય જંગલી પ્રાણીઓ માટે ૩૦૦૦ એકર પરિસરમાં ૬૫૦ એકરથી વધુનું એક બચાવ અને પુનર્વસન કેન્દ્ર બનાવવામાં આવ્યું છે જ્યાં ભારત અને સમગ્ર વિશ્વમાંથી પીડિત અને ખતરનાક વાતાવરણના પ્રાણીઓને બચાવી અને રાખવામાં આવે છે. અત્યાધુનિક વિશાળ બિડાણ અને આશ્રયસ્થાનો છે.

આશરે ૨,૧૦૦ કરતા વધુ કર્મચારીઓ સાથે, બચાવ અને પુનર્વસવાટ કેન્દ્રે સમગ્ર ભારતમાંથી લગભગ ૨૦૦ દીપડાઓને બચાવ્યા છે જેઓ માર્ગ અકસ્માતો અથવા માનવ-જંગલી સંઘર્ષમાં ઇજાગ્રસ્ત થયા છે. તેણે તમિલનાડુમાં ભારે ભીડ અને ભીડભાડવાળી સુવિધામાંથી ૧૦૦૦ થી વધુ મગરોને બચાવ્યા છે. તેણે આફ્રિકામાં શિકારની જગ્યાઓમાંથી પ્રાણીઓને બચાવ્યા છે, સ્લોવાકિયામાં અસાધ્ય રોગના ભય હેઠળના પ્રાણીઓ, મેક્સિકોમાં સુવિધાઓથી ગંભીર રીતે પીડિત પ્રાણીઓને બચાવ્યા છે.

કેન્દ્ર પાસે એક લાખ ચોરસ ફૂટની હોસ્પિટલ અને તબીબી સંશોધન કેન્દ્ર છે. હોસ્પિટલ અને રિસર્ચ સેન્ટર પાસે ICU, MRI, CT સ્કેન, એક્સ-રે, અલ્ટ્રાસાઉન્ડ, એન્ડોસ્કોપી, ડેન્ટલ સ્કેલર, લિથોટ્રિપ્સી, ડાયાલિસિસ, OR1 ટેક્નોલોજી છે જે સર્જરીઓ અને બ્લડ પ્લાઝમા સેપરેટર માટે લાઇવ વીડિયો કોન્ફરન્સને સક્ષમ કરે છે.

૪૩ પ્રજાતિઓના ૨૦૦૦થી વધુ પ્રાણીઓ રેસ્ક્યુ એન્ડ રિહેબિલિટેશન સેન્ટરની દેખરેખ હેઠળ છે. ભારતીય તેમજ વિદેશી પ્રાણીઓની લગભગ ૭ લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓ માટે, કેન્દ્રએ લુપ્ત થવાથી બચાવવા માટે લુપ્ત થતી પ્રજાતિઓની વસ્તીને તેમના મૂળ રહેઠાણોમાં પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે સક્ષમ અનામત વસ્તી રાખવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે સંરક્ષણ સંવર્ધન કાર્યક્રમો શરૂ કર્યા છે.

આજે, વનતારા ઇકોસિસ્ટમે ૨૦૦ હાથીઓ, ૩૦૦થી વધુ મોટી બિલાડીઓ જેમ કે ચિત્તા, વાઘ, સિંહ, જગુઆર વગેરે ૩૦૦થી વધુ શાકાહારી પ્રાણીઓ જેમ કે હરણ અને ૧૨૦૦થી વધુ સરિસૃપ જેમ કે મગર, કાચબા, સાપને જીવન અને આશાની નવી લીઝ પ્રદાન કરી છે.

બચાવ અને વિનિમયમાં પાલન

વાઇલ્ડલાઇફ પ્રોટેક્શન એક્ટ, ૧૯૭૨ અને માન્યતા પ્રાણીસંગ્રહાલય નિયમો, ૨૦૦૯ હેઠળ નિર્ધારિત જોગવાઈઓ અનુસાર સંબંધિત રાજ્યોના મુખ્ય વન્યજીવન વોર્ડન્સ અને કેન્દ્રીય પ્રાણીસંગ્રહાલય સત્તામંડળની પૂર્વ મંજૂરી મેળવ્યા પછી તમામ બચાવેલા પ્રાણીઓને વંતરા લાવવામાં આવ્યા છે. તમામ પ્રાણી વિનિમય કાર્યક્રમો સેન્ટ્રલ ઝૂ ઓથોરિટીની મંજૂરી / પરવાનગી પર કરવામાં આવે છે. વંતરાએ ભારત અને વિદેશની અન્ય સંસ્થાઓની વિનિમય વિનંતીઓનો પણ જવાબ આપ્યો છે. આવા પ્રાણીઓને સેન્ટ્રલ ઝૂ ઓથોરિટી, પર્યાવરણ, વન અને આબોહવા પરિવર્તન મંત્રાલય, ડાયરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ફોરેન ટ્રેડ, પશુપાલન અને ડેરી વિભાગ અને વાઇલ્ડલાઇફ ક્રાઇમ કંટ્રોલ બ્યુરો પાસેથી જરૂરી પરવાનગીઓ મેળવ્યા બાદ લાવવામાં આવ્યા હતા.

રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય કોલાબ્રેશન

વેનેઝુએલાના નેશનલ ફાઉન્ડેશન ઓફ ઝૂઝ જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ સાથે મળીને કામ કરીને અને સ્મિથસોનિયન અને વર્લ્ડ એસોસિએશન ઓફ ઝૂઝ એન્ડ એક્વેરિયમ્સ જેવી વિશ્વભરની પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓ સાથે સાંકળીને વનતારા કાર્યક્રમને જબરદસ્ત ફાયદો થયો છે. ભારતમાં, તે નેશનલ ઝૂઓલોજિકલ પાર્ક, આસામ સ્ટેટ ઝૂ, નાગાલેન્ડ ઝૂઓલોજિકલ પાર્ક, સરદાર પટેલ ઝૂઓલોજિકલ પાર્ક વગેરે સાથે સહયોગ કરે છે.

શિક્ષણ અને જાગૃતિ

લોકોમાં ખાસ કરીને યુવાનો અને બાળકોમાં સંરક્ષણ મુદ્દાઓની જાગૃતિ વધારવા માટે, વંતરા પહેલ જ્ઞાન અને સંસાધનોના વિનિમય સહિત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ સાથે ગાઢ સહયોગની કલ્પના કરે છે. તે આધુનિક અને ભવિષ્યવાદી, આબોહવા નિયંત્રિત બિડાણોમાં કેટલાક પ્રાણીઓ માટે કરુણા અને સંભાળમાં નવા ધોરણો સ્થાપિત કરવા માટે પ્રદર્શન ક્ષેત્રની રચનાની પણ કલ્પના કરે છે.

ગ્રીન વિસ્તાર

પ્રાણીઓના બચાવ અને સંરક્ષણને હરિયાળીની પહેલ સાથે જવા જોઈએ, વંતરા પ્રોગ્રામ રિલાયન્સ રિફાઈનરી વિસ્તારોને સતત હરિયાળી બનાવવાની પણ કલ્પના કરે છે અને હજારો એકર જમીનને હરિયાળી બનાવી ચૂકી છે.

નોંધનીય છે કે, રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશન, રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડની પરોપકારી શાખા, નવીન અને ટકાઉ ઉકેલો દ્વારા ભારતના વિકાસના પડકારોને સંબોધવામાં ઉત્પ્રેરક ભૂમિકા ભજવવાનું લક્ષ્ય રાખે છે. નીતા મુકેશ અંબાણીના નેતૃત્વમાં, સ્થાપક અને ચેરપર્સન, રિલાયન્સ ફાઉન્ડેશન ગ્રામીણ પરિવર્તન, શિક્ષણ, આરોગ્ય, વિકાસ માટે રમતગમત, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન, મહિલા સશક્તિકરણ, શહેરી નવીનીકરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, એકંદર સુખાકારી અને જીવનની ઉચ્ચ ગુણવત્તા માટે સતત કામ કરી રહ્યું છે. કળા, સંસ્કૃતિ અને વારસો, અને સમગ્ર ભારતમાં ૫૫,૪૦૦થી વધુ ગામડાઓ અને શહેરી સ્થળોએ ૭૨ મિલિયનથી વધુ લોકોના જીવનને સ્પર્શ્યું છે.