08 February, 2024 03:54 PM IST | Mumbai | Gujarati Mid-day Online Correspondent
જગજીત સિંહ
Jagjit Singh Birth Anniversary: ગઝલ સમ્રાટ જગજીત સિંહની આજે 83મી જન્મજયંતિ છે. જગજીત સિંહ, જેઓ કૉલેજમાં નાના-નાના મેળાવડાઓનું આયોજન કરતા અને લોકોની વિનંતી પર ગીતો ગાતા હતા, તેમણે તેમના કૌશલ્ય અને મખમલી અવાજથી હિન્દી સિનેમામાં ગઝલોને ઓળખ અપાવી છે. ચિઠ્ઠી ન કોઈ સંદેશ, હોંશ વાલો કો ખબ ક્યાં, કોઈ ફરિયાદ, હોઠો સે છુ લો તુમ, કલ ચોધવી કી રાત થી જેવી ગઝલો જગજીત સિંહના અવાજમાં આજે પણ સદાબહાર છે.
જગજીત સિંહ (Jagjit Singh Birth Anniversary)ના અવાજનો જાદુ એ વાત પરથી લગાવી શકાય છે કે એક વખત એક પાયલટે તેમના અવાજમાં ગીત સાંભળવા માટે અડધો કલાક સુધી ફ્લાઈટનું લેન્ડિંગ કર્યું ન હતું. સ્વરકોકિલા લતા મંગેશકર પણ જગજીત સાહેબના એટલા મોટા પ્રશંસક હતા કે તેઓ તેમના દરેક શૉની ટિકિટ ખરીદતા અને તેમને સાંભળવા જતા.
સંગીતને કારણે ફેઇલ થયા
જગજીત સિંહનો જન્મ 8 ફેબ્રુઆરી 1941ના રોજ રાજસ્થાનના શ્રીગંગાનગરમાં થયો હતો. શીખ પરિવારમાં જન્મેલા જગજીતનું સાચું નામ જગમોહન સિંહ હતું. તેમના પિતા સરદાર અમરસિંહ ધીમાન સરકારી જાહેર બાંધકામ વિભાગમાં નોકરી કરતા હતા. જ્યારે તેણે જોયું કે જગજીતને ગાવામાં રસ છે, ત્યારે તેમણે તેના શોખને માન આપ્યું અને તેને તાલીમ આપી. જગજીત ગાવામાં એટલા મશગૂલ થઈ ગયા કે તેમનું ધ્યાન અભ્યાસ પરથી હટવા લાગ્યું. પરિણામ એ આવ્યું કે જગજીત સિંહ દરેક વખતે નિષ્ફળ જવા લાગ્યા. તેમના પિતા માટે આ ચિંતાનો વિષય હતો કારણ કે તેઓ ઇચ્છતા હતા કે જગજીત કાં તો એન્જિનિયર બને અથવા તો IAS ઓફિસર બને.
તમામ પ્રયાસો છતાં, જ્યારે જગજીત સિંહે અભ્યાસને મહત્વ ન આપ્યું, ત્યારે તેમને જલંધરની DAV કૉલેજમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા. તેમની આર્ટસની ડિગ્રી પૂર્ણ કરતી વખતે, જગજીત સિંહે ગાયનને પોતાનો વ્યવસાય બનાવવાનું નક્કી કર્યું.
કૉલેજની કેન્ટીનમાં જગજીત સિંહના ગીતો સાંભળવા લોકોની ભીડ જામતી હતી, જ્યારે ખિસ્સામાં પૈસા નહોતા ત્યારે જગજીત પણ થોડા ગીતો ગાતો અને પૈસા આપ્યા વગર કેન્ટીનમાંથી નીકળી જતાં. કેન્ટીન માલિક પણ તેમની ડાયરીમાં તેમનો હિસાબ લખતો હતો, પરંતુ ક્યારેય પૈસા લીધા નહોતા.
જગજીત જ્યારે પ્રખ્યાત ગઝલ સમ્રાટ બન્યા ત્યારે એક દિવસ એ જ જૂની કેન્ટીનમાં ગયા અને એ જ જૂના માલિક સંતોખ સિંહને મળ્યા. સંતોખે ખોલીને તેને એ જ જૂની ડાયરી બતાવી જેમાં જગજીતનો હિસાબ લખાયેલો હતો. 18 કોફી માટે બાકી રકમ હતી. જગજીતે માફી માંગી અને બિલ ભરવા માટે પોતાના ખિસ્સામાં હાથ નાખ્યો ત્યારે કેન્ટીન માલિકે તેનો હાથ અટકાવ્યો. કહ્યું, ‘પૈસા ના આપ્યા તો શું? બદલામાં અમે પણ તમારી ગઝલો મફતમાં સાંભળી.’
પરિણીત ચિત્રાએ જગજીત સાથે રેકૉર્ડ કરવાની ના પાડી
સંઘર્ષના દિવસોમાં જગજીત સિંહ અવારનવાર બ્રિટાનિયા બિસ્કિટ કંપનીના ઑફિસર દેબુ પ્રસાદની પડોશમાં રહેતા ગુજરાતી પરિવારને મળવા આવતા હતા. દેબુ પ્રસાદને ગીતો અને રેકૉર્ડિંગમાં એટલો રસ હતો કે તેણે પોતાના ઘરમાં એક નાનકડો રેકૉર્ડિંગ સ્ટુડિયો બનાવ્યો. જ્યારે લોકો તેના વિશે જાણવા લાગ્યા તો તેના ઘરે કેટલીક જિંગલ્સ રેકૉર્ડ થવા લાગી. તે સમયે પરિણીત ચિત્રાએ જગજીત સાથે રેકૉર્ડ કરવાની ના પાડી દીધી હતી.
જગજીતની ગઝલો પર પાકિસ્તાનમાં પ્રતિબંધ મુકાયો
70ના દાયકામાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે તણાવ હતો. તણાવ વચ્ચે 1979માં જગજીત સિંહને તેમની પત્ની ચિત્રા સાથે કોન્સર્ટ માટે પાકિસ્તાન બોલાવવામાં આવ્યા હતા. જગજીત સિંહ ફ્લાઈટમાં ચડતાની સાથે જ ચિત્રાએ એક વ્યક્તિને જોયો જે તેના પર નજર રાખી રહ્યો હતો. જ્યારે તે એરપોર્ટથી બહાર નીકળ્યો ત્યારે પણ તે વ્યક્તિ તેની આસપાસ જ હતો.
જગજીત સિંહના ગીતો પર પાકિસ્તાનમાં તેમનો કોન્સર્ટ શરૂ થાય તે પહેલાં જ પ્રતિબંધ લગાવી દેવામાં આવ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં જગજીત સિંહને કોન્સર્ટ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી ન હતી. જોકે, પાકિસ્તાનમાં તેમના ચાહકોની સંખ્યા એટલી હતી કે ત્યાંની પ્રેસ ક્લબે તેમને જગજીત સિંહના ગીતો લોકો સુધી લઈ જવા માટે આમંત્રણ આપ્યું હતું. પ્રેસ ક્લબના કાર્યક્રમમાં જગજીતે ગાયું ગીત, તેને સાંભળવા માટે ભારે ભીડ ઉમટી પડી હતી. લેખક સત્ય સરને આ ઘટનાને જગજીત સિંહ પર લખેલી પુસ્તક બાત નિકલેગી તો ફિર – ધ લાઈફ ઍન્ડ મ્યુઝિક ઑફ જગજીત સિંહમાં લખી છે. આ વાર્તા તેમને જગજીત સિંહની પત્નીએ સંભળાવી હતી.