01 July, 2024 07:43 AM IST | Mumbai | Ruchita Shah
ડોક્ટર્સ
માઇગ્રેશન પૉલિસી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ અને યુએસ બ્યુરો ઑફ લેબર સ્ટૅટિસ્ટિક્સ દ્વારા તાજેતરમાં રજૂ કરવામાં આવેલા ‘ઇમિગ્રન્ટ હેલ્થકૅર ઇન્ડેક્સ’ અંતર્ગત જાહેર કર્યું છે કે અમેરિકામાં દર પાંચમાંથી એક ડૉક્ટર ભારતીય છે. આજની તારીખે લગભગ ૫૯,૦૦૦ ભારતીય ડૉક્ટર અમેરિકામાં પ્રૅક્ટિસ કરી રહ્યા છે. એ પછી ચીન (૧૬,૦૦૦) અને પાકિસ્તાન (૧૩,૦૦૦)નો નંબર આવે. એનું કારણ દેખીતું છે. અમેરિકામાં મેડિકલમાં કુલ સીટ છે ૩૦ હજાર, પરંતુ ૧૮ હજાર અમેરિકન સ્ટુડન્ટ જ મેડિકલ માટે અપ્લાય કરે છે. ડિમાન્ડ અને સપ્લાય વચ્ચેના આ અંતરને ભરવા માટે અમેરિકાની યુનિવર્સિટીઝ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ મેડિકલ લાઇસન્સિંગ એક્ઝામિનેશન (USMLE)ની પરીક્ષા દ્વારા મેડિકલમાં ભણવા માગતા વિદેશીઓને ચાન્સ આપતી હોય છે. આનાથી ઊંધું ભારતમાં અવેલેબલ મેડિકલ સીટની સામે મેડિકલમાં પ્રવેશ લેવા માગતા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા અનેકગણી વધારે છે, એટલે જ ભારતીય સ્ટુડન્ટ અન્ય દેશોમાં જઈને મેડિકલ સ્ટ્રીમમાં આગળ ભણતા હોય છે. એ
રીતે જોઈએ તો અમેરિકાની હેલ્થકૅર સિસ્ટમનો બહુ મોટો ભાર ભારતીય ડૉક્ટરો ઉપાડી રહ્યા છે. એટલે જ અમને થયું કે મુંબઈથી અમેરિકા પહોંચેલા ગુજરાતી ડૉક્ટરો સાથે તેમની જર્ની વિશે વાત કરીએ.
અમેરિકામાં ઇન્ડિયન ડૉક્ટર પ્રત્યેની વિશ્વસનીયતા વધી રહી છે: ડૉ. યશ શાહ
રામજી આસર સ્કૂલમાં ભણેલો ડૉ. યશ શાહ અમેરિકાના લુઇઝિયાના સ્ટેટમાં એક હૉસ્પિટલમાં ચીફ ઑફ ન્યુરોલૉજી તરીકે સક્રિય છે. મુંબઈમાં જ ભણતર અને ગણતર પૂરું થયા પછી અમેરિકા જવાનું કઈ રીતે બન્યું અને ફરી ભારત આવવાનું સપનું યશ કેમ જોઈ રહ્યો છે એ બન્ને જ સ્ટોરી ઇન્ટરેસ્ટિંગ છે. યશ કહે છે, ‘૨૦૧૧માં હું મેડિકલ સ્કૂલમાં ફાઇનલ યરમાં હતો ત્યારે એક બાબત મેં ઑબ્ઝર્વ કરી હતી કે ભારતમાં જે મેડિકલ ટ્રીટમેન્ટ મળે છે અને દુનિયામાં જે ટેક્નૉલૉજી ચાલે છે એમાં બહુ જ મોટો ગૅપ છે. અમેરિકાની ઍડ્વાન્સ સિસ્ટમમાં ભારતમાં આવે એવું ઇચ્છતા હોઈએ તો પણ ત્યાં ટ્રેઇનિંગ લેવી પડે. મુંબઈમાં ગ્રૅજ્યુએશન કર્યા પછી ફરીથી બહુ જ ટફ કહી શકાય એવી અમેરિકામાં એક્ઝામ આપી. બે વર્ષ પબ્લિક હેલ્થ પર રિસર્ચ કર્યું. એ જ સેગમેન્ટમાં માસ્ટર્સ કર્યું. ભણવાની સાથે કામ કરવું જરૂરી હતું એટલે ભણવાની સાથે યુનિવર્સિટીમાં પ્રોફેસર તરીકે પણ સક્રિય હતો. શરૂઆતનાં ત્રણ વર્ષ બેઝિક એક્ઝામ ક્લિયર કરવામાં ગયાં. એ દરમ્યાન રિસર્ચ વર્ક શરૂ થઈ ગયું હતું. જોકે એ પછી ત્રણ વર્ષની પીડિયાટ્રિક ટ્રેઇનિંગ લીધી. પીડિયાટ્રિક ન્યુરોલૉજીનો બે વર્ષનો આગળ અભ્યાસ કર્યા પછી એક વર્ષ એપિલેપ્સી પર રિસર્ચ કર્યું. અમેરિકામાં સબસ્પેશ્યલાઇઝેશન કરવામાં સમય જતો હોય છે એમાં ઇંગ્લિશ ઍક્સેન્ટ વચ્ચે ગુજરાતી મીડિયમના સ્ટુડન્ટ તરીકે જે સંઘર્ષ કરવો પડ્યો એ સ્વાભાવિક હતો. જોકે છેલ્લે તો તમારી મહેનત અને નિષ્ઠા રંગ લાવે જ છે. અમેરિકન ગ્રૅજ્યુએટ્સ સાથે કૉમ્પિટિશનમાં તમે માત્ર તમારી મહેનત અને કમિટમેન્ટના આધારે જ પાર ઊતરતા હો છો.’
પોતાના સંઘર્ષના દિવસો યાદ કરતાં ડૉ. યશ કહે છે, ‘અમેરિકા શિફ્ટ થયા પછી હું બ્રુકલિનમાં રહેતો, કારણ કે ત્યાં ઘરનાં રેન્ટ થોડાંક ઓછાં હોય પણ મારે દરરોજ ભણવા માટે મૅનહટન જવું પડે. એ એરિયા આફ્રિકન-અમેરિકનથી ભરેલો એરિયા ગણાય અને સેફ્ટીની દૃષ્ટિએ પણ લોકો અવૉઇડ કરે, પણ પૈસા બચાવવાના હતા એટલે એ વિસ્તારમાં રહેતો હોવા છતાં વહેલી સવારે મૅનહટન જતો અને રાતે મોડો પાછો આવતો.’ એ પછીનો આખો દિવસ તે યુનિવર્સિટીમાં હોય. ચાર કલાક લાઇબ્રેરીમાં ભણવાનું, દિવસ દરમ્યાન પબ્લિક હેલ્થ કૉલેજ અટેન્ડ કરે અને ક્લિનિકલ રિસર્ચમાં પણ સમય આપે. ‘કૉલેજ પતાવીને સાંજે સાત-આઠ વાગ્યે ઘરે રિટર્ન થાઉં એ પછી જાતે જમવાનું બનાવતો. સૌથી મોટી વસ્તુ હું અમેરિકા આવ્યા પછી શીખ્યો હોઉં તો એ છે કુકિંગ. આજે હું બધું જ બનાવતા શીખી ગયો છું,’ એમ કહેતાં ડૉ. યશ હસી પડે છે.
કોવિડ પછી ટેક્નૉલૉજીનું ઍડ્વાન્સમેન્ટ હવે સરહદોનું મોહતાજ નથી રહ્યું એનો ડૉ. યશને આનંદ છે. તે કહે છે, ‘ઘણા કૉમ્પ્લેક્સ કેસ હોય ત્યારે વિડિયો-કૉન્ફરન્સિંગ દ્વારા ડાયગ્નૉસિસથી લઈને સર્જરી સુધીની એક્સપર્ટીઝની આપ-લે થતી હોય છે. તમને જાણીને આશ્ચર્ય થશે, પણ હવે અમેરિકામાં ઇન્ડિયન ડૉક્ટરનો દબદબો વધ્યો છે. એક દાખલો આપું. થોડાક સમય પહેલાં પાંચ વર્ષના એક બાળકને અચાનક ફિટ આવવાનું શરૂ થયું. ડૉક્ટરોએ ટ્રીટમેન્ટ કરી પણ નિદાન થતું નહોતું. સમજાતું નહોતું કે પ્રૉબ્લેમ શું છે. કેસ મારી પાસે ઓપિનિયન માટે આવ્યો. ચાઇલ્ડ એપિલેપ્સીમાં ખૂબ રિસર્ચ કર્યું છે મેં. જ્યારે બાળકની કેસ-હિસ્ટરી ચકાસી તો સમજાયું કે તેને દસ લાખ બાળકે એકને થાય એવી રૅર એપિલેપ્સી હતી જેને
‘ફાયર્સ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જો અર્લી ડાયગ્નૉસિસ ન થાય તો બાળકના બચવાના ચાન્સ ઘટી ગયા હોત. પ્રૉપર ડાયગ્નૉસિસને કારણે યોગ્ય ટ્રીટમેન્ટ શરૂ થઈ અને તેની પરિસ્થિતિને કન્ટ્રોલમાં લાવી શકાઈ.’
ભારતમાં ડૉક્ટરોને ૨૪ કલાક ડ્યુટી કરવાની હોય એવો ઘાટ હોય છે: ડૉ. ખ્યાતિ મહેતા-પરીખ
૨૦૦૫થી અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલી અને લૉસ ઍન્જલસમાં રહેતી ડૉ. ખ્યાતિ મહેતા-પરીખ અમેરિકામાં બાળકોના ગૅસ્ટ્રોએન્ટરોલૉજિસ્ટ તરીકે સક્રિય છે. મુંબઈની નાયર હૉસ્પિટલમાં ગ્રૅજ્યુએશન કરનારી ખ્યાતિને સુપર સ્પેશ્યલાઇઝેશન કરવું હતું, જે ભારતમાં શક્ય નહોતું અને એ જ કારણે અમેરિકા શિફ્ટ થવાનું બન્યું. તેઓ કહે છે, ‘અફકોર્સ આવીને ફરી ત્રણ વર્ષ પીડિયાટ્રિકનું ભણવું પડ્યું. ૨૦૦૫થી લઈને ૨૦૧૧ સુધી ભણી અને ૨૦૧૨થી પ્રૅક્ટિસ શરૂ કરી. બેશક, અહીંની મેડિકલ સિસ્ટમ ઘણી ઍડ્વાન્સ છે જે બદલાવ હવે ભારતની મેડિકલ સિસ્ટમમાં પણ દેખાઈ રહ્યો છે. ફૅસિલિટીઝમાં પણ હવે મોટો ફરક નથી દેખાતો. અફકોર્સ, પૉપ્યુલેશનમાં ફરક છે. અમેરિકાની મેડિકલ સિસ્ટમની સારી બાબત એ છે કે અહીં વાતે-વાતે ઇન્ડિયાના અમુક ડૉક્ટરોની જેમ કટ રાખવાની પરંપરા નથી. તમે રિપોર્ટ કઢાવો કે તમે કોઈ ખાસ મેડિકલમાંથી જ દવા ખરીદો એવું કહેનારા ડૉક્ટર્સ અહીં નહીં મળે. જોકે બીજી વાત એ પણ છે કે અહીં પેશન્ટ માટે ડૉક્ટર ઑન કૉલ અવેલેબલ પણ નથી હોતા.
મને યાદ છે કે મારા પિતાને ચોવીસ કલાકમાંથી ક્યારે પણ દરદીઓનો ફોન આવી જતો. અમે વેકેશન પર હોઈએ ત્યારે પણ પપ્પા પેશન્ટના ફોનનો જવાબ આપીને તેમને ટ્રીટમેન્ટ સજેસ્ટ કરતા. અહીંના ડૉક્ટરો એ રીતે પર્સનલ લાઇફ વધારે બહેતર રીતે જીવી શકે છે.’
ખ્યાતિના હસબન્ડ અમેરિકામાં અગ્રણી કાર્ડિયોલૉજિસ્ટ તરીકે સક્રિય છે. ત્રણ બાળકો સાથે મધર અને ડૉક્ટરની ડબલ જવાબદારી નિભાવી રહેલી ખ્યાતિ કહે છે, ‘અહીં તમને હાઉસ-હેલ્પ મુંબઈની જેમ મળતી નથી. તમારી લાઇફ મશીન જેવી હોય. સવારે વહેલા ઊઠીને કુકિંગ કરું, બાળકોને તૈયાર કરું, બધાને અલગ-અલગ સ્કૂલે મૂકીને દોડતી ક્લિનિક પર જાઉં. સવારે સાડાઆઠ વાગ્યે ક્લિનિક ખોલું અને સાંજે ઘરે આવું ત્યારે ત્રણ કલાક બાળકો ગ્રૅની પાસે રહે. સાંજે કુકિંગ અને ક્લીનિંગ અને પછી સૂઈ જવાનું. પાંચ દિવસ આમ નીકળે અને શનિ-રવિ બાળકોને જુદી જુદી ઍક્ટિવિટીમાં લઈ જવાનાં. મારા હસબન્ડ પણ સાંજે ક્લીનિંગમાં હેલ્પ કરે. ભારતમાં કોઈ ડૉક્ટર ઘરની સાફસફાઈ નહીં કરતા હોય, પણ અમેરિકામાં એ સામાન્ય છે.’
અમેરિકનો પણ ભારતીય ડૉક્ટરને પ્રિફર કરે છે, કારણ કે... : ડૉ. શ્વેતાંગ શાહ
મીઠીબાઈ કૉલેજમાં ટ્વેલ્થ સુધીનો અભ્યાસ કર્યા પછી સાડાપાંચ વર્ષ નાશિક મેડિકલ કૉલેજમાં ભણીને પીડિયાટ્રિક સર્જ્યનની ડિગ્રી લેનારા ડૉ. શ્વેતાંગ શાહ ૨૦૦૭થી અમેરિકામાં છે. અત્યારે કૅલિફૉર્નિયામાં પોતાના હાથ નીચે પંદર ડૉક્ટરોની ટીમને ક્લિનિકલ જનરલ તરીકે લીડ કરી રહેલા ડૉ. શ્વેતાંગ કહે છે, ‘મારે પબ્લિક હેલ્થમાં માસ્ટર્સ કરવું હતું અને અમેરિકામાં તક સારી હતી. અઢી વર્ષમાં ફિલાડેલ્ફિયાની ટેમ્પલ યુનિવર્સિટીમાં એ ડિગ્રી લીધી પછી રિસર્ચ સાથે જૉબ કરી.
હાર્ટ-ટ્રાન્સપ્લાન્ટ અને કોલન કૅન્સરમાં મેં મારું રિસર્ચ કરેલું. એ પછી સાત વર્ષની પીડિયાટ્રિક પ્રૅક્ટિસ દરમ્યાન એક વસ્તુ રિયલાઇઝ થઈ કે અમેરિકામાં બાળકોમાં સાઇકિયાટ્રિક બિહેવ્યરલ હેલ્થના ઇશ્યુઝ વધી રહ્યા છે. એટલે ચાઇલ્ડ ઍન્ડ અડૉલસન્સ સાઇકિયાટ્રીમાં ફેલોશિપ કરી અને હવે એ જ દિશામાં પ્રૅક્ટિસ પણ કરી રહ્યો છું. અમેરિકાનાં આટલાં વર્ષના વસવાટમાં એક વસ્તુ સમજાઈ કે અહીં ઇન્ડિયન ડૉક્ટરની કદર થાય છે. અમેરિકન્સ પોતે પણ માને છે કે ભારતીય ડૉક્ટર સ્માર્ટ અને ઇન્ટેલિજન્ટ હોય છે. જોકે અમેરિકાનો મેડિકલ એક્સપેન્સ ખૂબ વધારે છે. એક જૂના સર્વે રિપોર્ટ પ્રમાણે એક વ્યક્તિનો અમેરિકામાં પર કૅપિટા હેલ્થ ખર્ચ ૮૦૦ ડૉલર છે, જ્યારે એ ભારતમાં ચાલીસ ડૉલર છે. આટલો મોટો ફરક છે. ભારતની તુલનાએ અહીં ડૉક્ટરનો વેઇટિંગ ટાઇમ ખૂબ વધારે હોય છે. મૉડર્ન મેડિકલ સાયન્સ ઉપરાંત ભારતમાં થેરપીના બીજા ઘણા પર્યાયો છે અમેરિકામાં હવે વધી રહ્યા છે.’ અહીં ઉલ્લેખનીય છે કે યશનાં વાઇફ, મમ્મી, પપ્પા અને બહેન-બનેવી પણ ડૉક્ટર છે.